حذف ۴صفر، بازی با اعداد و ارقام

تصویب لایحه حذف ۴ صفر از پول ملی خبر داغی است که این روزها دست‌به‌دست بین مردم می‌چرخد.

طرحی که از همان ابتدا توجه بسیار از اقتصاددانان و کارشناسان این حوزه را به خود جلب کرد. برخی معتقدند این طرح با شکست روبه‌رو خواهد شد و فقط بازی با اعداد و ارقام است و مردم را به دردسر می‌اندازد و برخی هم می‌گویند اگر بررسی همه‌جانبه و کارشناسانه شود، موفقیت‌آمیز خواهد بود، مانند بسیاری از کشورها که این طرح را اجرا کردند و موفق شدند.
کافی است نیم‌‌نگاهی به نقد و بررسی بیشتر اقتصاددانان ایرانی در جراید و سایت‌های خبری رسمی وغیررسمی بیندازیم و آن‌وقت ببینیم که چرا دولت با وجود اینکه‌ این کار هیچ اثر واقعی مثبتی ندارد مصمم است در شرایط فعلی بار هزینه چاپ میلیون‌ها برگ اسکناس و ضرب میلیون‌ها سکه جدید را که خود یک معضل جدید هم هست تحمل کند.
آثار مخرب بین‌المللی ناشی از در بوق و کرنا کردن کم‌ارزش بودن پول ملی در شرایط اقتصادی کشور آن هم با تورم دائمی که با آن روبه‌‌رو هستیم از سویی و از سوی دیگر با نقدینگی ناپایدار اقتصاد فعلی، چه ضرورتی ایجاب می‌کند؟ آیا اکنون زمان مناسبی برای اجرای این طرح است؟ این پرسش‌هایی است که این روزها مردم کوچه و بازار که سر از اقتصاد خرد و کلان درنمی‌آورند از یکدیگر می‌پرسند.
اقتصاددانان معتقدند برای حذف صفرهای پول ملی یک کشور ابتدا باید زیرساخت‌های اقتصادی اصلاح شود. شرط نخست انضباط مالی یا کنترل تورم به زیر ۱۰ درصد است که باید در محدوده ۴ تا ۵ درصد کنترل شود و این تورم کنترل شده در بین ۵ تا ۶ سال حفظ شود، در غیر این صورت تا چند سال آینده با این تورم ۴۰ درصدی که در ایران حاکم است این صفرها بازمی‌گردند و به طور رسمی اقتصاد کشور به مرز ورشکستگی می‌رسد.
ثبات اقتصادی و قابل پیش‌بینی بودن شرایط اقتصادی از دیگر شروط است زیرا قدرت خرید مردم در شرایط فعلی پایین است و از سوی دیگر درآمدها به حدی کم است که حذف ۴ صفر یعنی تزریق تورم بیشتر به اقتصاد.
بهتر نیست که دولت ابتدا یک تناسب و رضایتمندی بین دخل و خرج مردم ایجاد کند و بعد به فکر بالابردن ارزش واحد پول ملی باشد؟
برخی از کارشناسان هم می‌گویند از جهت عمومی که اصولا مردم کسبه سال‌هاست در جامعه و حتی خارج از کشور با تومان معامله می‌کنند و کسی از ریال ایران به جز در اسناد مالی رسمی یادی نمی‌کند و عوام حتی از واژه هزار یا میلیون و میلیارد هم استفاده نمی‌کنند و مخاطب با توجه به مورد معامله تشخیص می‌دهد گوینده منظورش کدام‌یک از اینهاست، پس ضرورت این کار چیست؟
از منظر اقتصاد کلان هم که هیچ تاثیری بر ارزش پول ملی نخواهد داشت و فقط هزینه سامانه‌ها و نرم‌افزارهای مالی از ریال فعلی به واحد پول جدید را برای بخش خصوصی و دولتی به بار خواهد آورد و چاپ اسکناس هم هزینه دیگری است که بر اقتصاد کشور تحمیل می‌شود. در اینجا باز پرسشی مطرح است؛ آیا بهتر نیست که دولت به جای این کار، کارهای مهم‌تر زیربنایی انجام دهد؛ کنترل تورم، کنترل قیمت‌ها، رشد اقتصادی، ارتباط گسترده بانکی، پولی و مالی با بانک‌ها و موسسه‌های خارجی، ایجاد محیط امن سرمایه‌گذاری و...؟
درحال‌حاضر اگر الگوی ما بر پایه مقایسه با کشور ترکیه باشد باید گفت نسخه‌ای که قرار است از روی دست کشور همسایه برای ایران پیچیده شود کاملا اشتباه است زیرا در شرایط اقتصادی برابری نیستیم؛ ضمن اینکه ترکیه عضو کشورهای ناتو بود و از همه مهم‌تر اقتصاد رو به رشد داشت و سوم اینکه از روحیه ناسیونالیستی اردوغان هم نباید غافل بود که دنبال تهیج و احیای عظمت دولت عثمانی در ترکیه بود و توانست این انگیزه را در مردم ایجاد و با حذف صفرهای پول ملی موفق ظاهر شود.
حذف ۴ صفر برای دولت مشکل دیگری نیز به همراه دارد و آن تعیین‌تکلیف کالاهای با واحدهای کمتر از تومان است. برای مثال، یک کالایی ارزش ۵۰۰ تومان دارد. نرخ این کالا با حذف ۴ صفر به چه قیمتی قرار است در بازار معرفی شود؟
شاید بهتر بود که دولت در مرحله نخست واحد ریال را حذف و واحد تومان را جایگزین آن می‌کرد و در‌ طول ۱۰ سال آینده به مرور اسکناس‌ها و سکه‌هایی که به ریال هستند جمع‌آوری و با واحد تومان جایگزین می‌شد تا در این دوره ۱۰ ساله شرکت‌ها، بانک‌ها و موسسه‌های مالی فرصت می‌یافتند تا نرم‌افزارها و دفاتر مالی خود را تغییر دهند و بعد از سپری شدن این ۱۰ سال با ثبات اقتصادی، نسبت به حذف باقی صفرها بر اساس کنترل تورم و مهار افزایشی قیمت‌ها روی کالاهای اساسی و... اقدام می‌کرد.
با یک مثال ساده کلی این معادله را می‌توان فهمید؛ اقتصاد بیمار است که پایش از ناحیه استخوان شکسته و خونریزی وریدی هم دارد. به جای اینکه پزشک ابتدا خونریزی را بند بیاورد استخوان شکسته را گچ می‌گیرد. این راه درمان کارشناسی و درست نیست بلکه بیشتر آسیب‌زننده است و جان بیمار را هم به خطر می‌اندازد.
کار کارشناسی یعنی اینکه کنترل نرخ کالاهای اساسی مانند مرغ، گوشت، برنج، شکر، روغن، سیب‌زمینی، پیاز، ماکارونی و... مردم آگاهی دارند این روزها نرخ این اجناس نه‌تنها هفتگی بلکه روزانه و حتی مغازه به مغازه تغییر می‌کند. برای مثال، همین ماکارونی که در ماه‌های اخیر نایاب شده بود و بعد مشخص شد که برای بسته‌بندی جدید با قیمت‌های جدید به بازار عرضه نشده است.
مسئولان شاید مردم کوچه و بازار از اقتصاد خرد و کلان سردرنیاورند اما مردم هر روز درگیر این قیمت‌ها هستند و با درد و رنج روزگار می‌گذرانند واقعا با این روند چه تضمینی برای تقویت پول ملی با حذف ۴ صفر وجود دارد؟ بهتر نیست کمی میان مردم بیاییم و تورم کشور را دوباره ارزیابی کنیم؟
تا زمانی که رشد افسارگسیخته نقدینگی مهار نشود و انضباط مالی و پولی وجود نداشته باشد حذف ۴ صفر از پول ملی فقط هدر دادن سرمایه از بیت‌المال است و هیچ توجیهی ندارد. برخی اعتقاد دارند که حذف ۴ صفر فقط یک ترفند روانی از نظر نرخ اجناس بر دهک‌های پایین جامعه است‌ زیرا با حذف ۴ صفر مبلغ ۴۵ هزار تومان یارانه‌ها این ترفند هم بعد از مدت کوتاهی اثر روانی‌اش خنثی می‌شود.
بیشتر اقتصاددانان ایرانی با روش حذف صفر مخالفتی ندارند. صرفا با زمان اجرای آن مخالفت‌ها اوج گرفته است‌ زیرا زمانی پاسخ درستی می‌توان گرفت که اقتصاد یک کشور مطمئن باشد در پایان دوره رکود تورمی به سر می‌برد. این نشانه‌ها در اقتصاد ایران با توجه به دلایل بالا دیده نمی‌شود و چشم‌انداز تورمی در آحاد جامعه قابل لمس است. بنابراین، این روش فقط اتلاف وقت و هزینه است و نه‌تنها حجم نقدینگی را کنترل نمی‌کند بلکه اثری جز بی‌اعتمادی به سیاست‌گذاری‌های اقتصادی دولت در شرایط بحرانی سیاسی کشور در مردم بر جای نمی‌گذارد.
اگر بیشتر تلاش کنیم آرامش را به روابط خارجی برگردانیم تا روند ورود سرمایه‌های خارجی افزایش یابد، اگر جلوی ایجاد بنگاه‌های بدون حساب و کتاب را بگیریم، اگر جلوی اختلاس‌ها و زد و بندهای مالی را ببندیم، اگر جلوی مفسدان اقتصادی را بگیریم، اگر با حمایت از تولید داخلی به‌‌ویژه محصولات کشاورزی و صنعتی و با رقابتی کردن محصولات وارداتی در ارزآوری کشور تلاش کنیم، اگر از بازار بورس حمایت بیشتری کنیم تا اعتماد مردم در جهت مشارکت در بخش تولید افزایش یابد به طور قطع نقدینگی را به سمت تولید کشور هدایت کرده‌ایم زیرا فقط با حذف ۴ صفر اعداد و ارقام را کوچک‌تر کرده‌ایم و راه را برای اقدام‌های کثیف‌تر گشوده‌ایم چراکه در عمل، مشکلات هنوز حل‌نشده باقی مانده‌اند.

فیروزه عسگری / کارشناس بازار سرمایه